Biblioteka na Końcu Świata #21 – Baśnie

Ostatnio w Krakowie, przeglądając książki w mieszkaniu mojego brata, natknęłam się na zbiór Baśni Braci Grimm: nagrodę za celujące wyniki w nauce i wzorowe zachowanie, z podpisem wychowawczyni oraz pieczątką nieistniejącej już szkoły podstawowej numer 4 w Nowym Sączu. „Tylko mi ją zwróć, bo to pamiątka”, powiedział brat. Oczywiście, że zwrócę. Ale zanim to zrobię, koniecznie wspomnę o niej w mojej Bibliotece.

W literaturze europejskiej baśnie królują od wieków. Już pod koniec XVII wieku ukazały się „Bajki Babci Gąski” – fantastyczne opowieści wywodzące się z kultury ludowej, spisane przez paryskiego arystokratę, Charlesa Perrault. W 1812 i w 1815 roku dwaj niemieccy językoznawcy, bracia Wilhelm i Jacob Grimm, opublikowali zbiory bajkowych historii, również opartych na europejskim folklorze. W XIX wieku nie próżnował też Hans Christian Andersen, któremu autorskie baśnie, wydane po raz pierwszy w 1835 roku, przyniosły międzynarodową sławę.

Fenomenu baśni można doszukać się w ich prostocie i symbolice. Zasiane w tekstach uniwersalne prawdy rozkwitają na tle przygód przeżywanych przez bohaterów: sprawiedliwości należy się nagroda. Do odważnych świat należy. Dobro zawsze zwycięża i zawsze do nas wraca. Zło wychodzi na jaw i zostaje ukarane. Innymi słowy: czarne jest czarne, a białe jest białe – tak wygląda to w dziecięcej świadomości, której dopiero z biegiem lat przyjdzie dostrzegać zawiłości świata.

Bruno Bettelheim – najbardziej znany badacz baśni, psychoanalityk i psycholog dziecięcy – nawoływał wręcz do włączania ich w dziecięce wychowanie, mimo ich bezpruderyjnego charakteru. Jego zdaniem symboliczne obrazy zawarte w baśniach pomagają dzieciom zrozumieć ich własne wnętrze: zarówno lęki, jak i fantazje, które wcale nie są takie niewinne, jakie mogły by się wydawać. Dla prawidłowego rozwoju wszelką podświadomą dzikość i dewiacje nie powinno się tłumić, ale uzewnętrzniać. Według Bettelheima dzieci wczuwają się w przeżycia bohaterów, identyfikując je z otchłanią własnego ja. Świat fantazji pozwala im radzić sobie z ich burzliwym podświadomym światem.

Wydanie, które zainspirowało mnie do napisania postu o baśniach nosi nazwę „Ptak-Straszydło i inne baśnie braci Grimm”. Książka została opublikowana w 1990 roku przez warszawskie wydawnictwo Alfa. Przekładu podjęli się Emilia Bielicka i Marceli Tarnowski (który notabene zmarł w 1944 roku, a tłumaczenie oparto na tekstach wydanych w 1975 roku; jedyne racjonalne wytłumaczenie jakie mi tu przychodzi do głowy jest fakt, że Emilia Bielicka pracowała na tekstach już wcześniej przełożonych przez Tarnowskiego…). Na szczególną uwagę zasługuje tu też klimatyczna szata graficzna, autorstwa Ewy Salamon – polskiej ilustratorki książek dla dzieci, projektantki plakatów i pocztówek.

Prezentowany zbiór baśni nie jest jedynym, które znam z dzieciństwa. Pamiętam też, że opowiadano i czytano mi baśnie, jednak znając nadopiekuńczość moich rodziców, pewnie były to ich ocenzurowane wersje. Przypominam sobie, że gdy jako dziecko odczuwałam strach związany z jakąś opowieścią, bądź ilustracją, to jednocześnie bardzo mnie to fascynowało. Ciekawa jestem, czy w Waszych dziecięcych bibliotekach też znajdowały się polskie wydania tradycyjnych baśni? Czytacie je razem z dziećmi?

******
Informacje o Bruno Bettelheimie zostały zaczerpnięte z tekstu https://www.zeit.de/1977/15/hexen-her